1807 yılında Kabakçı Mustafa tarafından dönemin padişahı III. Selime karşı bir isyan başladı. Bu ayaklanma III. Selim’i tahtından etti ve boşalan tahta IV. Mustafa geçirildi. III. Selim faaliyetlerinden rahatsız olan ve Kabakçı Mustafa öncülüğünde başlatılan bu isyan neticesinde Padişah görevinden tasfiye edilirken Nizam-ı Cedit dönemi de sona erdi. Bu haberi duyan Rusçuk yâranından (Alemdar Mustafa Paşa’nın da içinde bulunduğu gizli bir dernek.) Alemdar Mustafa Paşa III. Selimi tekrar padişah yapmak üzere ordusuyla birlikte İstanbul’a doğru harekete geçti. Bu sırada isyan neticesiyle tahtan indirilen III. Selim öldürüldü. Ordusu ile birlikte İstanbul’a gelen Rusçuk âyanlarından Alemdar Mustafa Paşa II. Mahmut’u tahta geçirdi ve kendisi de sadrazam vazifesini üstlendi.

Bu olaylar cereyan ederken aynı zamanda memleketin diğer vilayetlerinde de durum farklı değildi. Zira birçok vilayette âyanlar adeta merkezi idareyi reddedercesine hareket ediyorlardı. İstanbul’un yani merkezi idarenin taşra üzerinde otoritesi zedelenmişti. Öyle ki İstanbul da dahi isyanlar çıkıyor ve ayanlar isyanlarda etkili oluyordu. Otoritenin bu denli zayıfladığının farkında varan sadrazam Alemdar Mustafa Paşa, otoriteyi tanımayan âyanları İstanbul’a davet etti. İstanbul’a gelen âyanlar ile Alemdar Mustafa Paşa yönetiminde bir toplantı yapıldı. İşte bu toplantı esnasında Sened-i İttifak doğdu. Âyanlar tarafından imzalanıp mühürlenerek padişah II. Mahmut’a sunulan sözleşme padişah tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.

Sened-i İttifak Maddeleri ve İçeriği

Sened-i İttifak toplantının ve sözleşmenin maksadını izah eden bir giriş bölümü ve akabindeki 7 maddeden oluşur. Bu maddeler şu şekildedir;

  1. Bu maddede : “vüzera ve ulema ve rical ve gerek hanedanan ve gerek bilcümle ocaklar tarafından kavlen ve fiilen, sırren ve alenen bir gûna ihanet ve hilaf-ı emrü rıza tavru hareket zuhur ederse, badettahkik cesaret edenin te’dip ve ibret kılınması” Yani, padişaha karşı Rical (yüksek devlet bürokratları) , Hanedanlar ve askeri ocaklar tarafından bir hareket olursa âyanların ortak hareket ederek cezalandırması.
  2. Bu maddede ise toplanan askerlerin devlet askeri olarak toplanacağı taahhüt edilmiştir. Ocakların aksi hareket etmesi durumunda ise ortak olarak bastırılması kararlaştırılmıştır.
  3. Hazine gelirlerinin toplanması ve diğer mali hususlarda padişah emirlerinin yerine getirilmesi kararlaştırılmıştır.
  4. Senedi imzalayanlar, sadrazamdan gelen her emri Padişahtan gelen bir emir olarak kabul ederek padişahı ve sadrazamı tanıyacaklarını taahhüt etmişlerdir.
  5. Bu maddede âyanlar ile merkezi idare arasında ilişkilerin düzenlenmesi ve haksız cezaların verilmemesi değerlendirilmiştir. Merkezi otorite tarafından haksız cezaların verilmesi durumunda ise âyanların birleşerek defetmesi öngörülmüştür.
  6. İstanbul’da bulunan asker ocaklarının isyan etmesi halinde âyanların devlete yardım ederek isyanı bastırması belirlenmiştir. İstanbul’un güvenliğini esas alan bu madde, başkentte dahi otoritenin zedelendiğini gösteren itiraf niteliğinde bir maddedir.
  7. Yoksul kimselerin vergi yükü altında ezilmemesini, âyanların reayaya karşı keyfi uygulamalarının önlenmesini ve halka karşı yapılan zulümlerin kaldırılmasını ifade eden maddedir.

Sened-i İttifak’ın Türk Anayasa Hukuku Açısından Önemi

  • Sened-i İttifak içeriği nedeniyle anayasal tarihimizin ilk merhalesi, başlangıç metni olarak kabul edilir.
  • Sened-i İttifak Padişah tarafından tek taraflı yayınlanan bir buyruk değildir. Aksine altında âyanlarında imzası bulunan bir metindir. Dolayısıyla karşılıklı tarafları olan bu metin bir akit (sözleşme) niteliği taşır.
  • Sened-i İttifak ne kadar sözleşme niteliğinde olsa da bu sözleşmenin taraflarından biri sanılanın aksine padişah (II.Mahmut)  değildir. Zira metinde padişahın imzası yoktur.
  • Sened-i İttifak ta II.Mahmut’un imzası bulunmamasına karşın padişahın yetkilerini de kısıtlama hükmü bulunmaktadır. Öyle ki padişahın mutlak otoritesini kısıtlayan ilk metindir.
  • Sened-i İttifak’ın taraflarından biri halk değildir, halkın katılımı ile hazırlanmamıştır fakat halk yararına hükümler içermektedir. Suçsuz kimselerin cezalandırılmaması ve işkencenin yasaklanması bu niteliktedir.
  • Sened-i İttifak otorite boşluğundan doğmuştur. Öyle ki otorite tekrar tesis edildiğinde tanınmaz hale gelmiştir.
Bu gönderiyi derecelendirmek için tıklayın!
[Total: 6 Average: 5]